Sâm Ngọc Linh - Dược liệu quý báu của Việt Nam

Bài viết được thực hiện bởi Dược sĩ Nguyễn Tiến Dũng

Nhân sâm là dược liệu đứng đầu tứ đại danh dược trong y học cổ truyền. Đây là các loại dược liệu quý có tác dụng bồi bổ cơ thể và hỗ trợ sức khoẻ mạnh mẽ. Thời hiện đại, nhân sâm vẫn được tin dùng và được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc sức khoẻ cho con người giúp tăng cường thể trạng cho người suy nhược hay bệnh nhân trong thời kỳ hồi phục.

Tại Việt Nam, loại nhân sâm nổi tiếng được chính phủ chọn làm Quốc bảo là sâm Ngọc Linh. Hãy cùng tìm hiểu về loại dược liệu quý báu này qua bài viết dưới đây của Nhà thuốc Việt nhé!

Sâm Ngọc Linh - Dược liệu quý báu của Việt Nam

Tổng quan về sâm Ngọc Linh

1/ Tên thường gọi và tên khoa học

• Một số tên gọi khác của sâm Ngọc Linh: Sâm khu Năm (K5), thuốc dấu (cách gọi của người Xơ đăng), sâm Việt Nam.
• Sâm Ngọc Linh có tên khoa học là: Panax vietnamensis Ha et Grushv, thuộc chi Panax L., họ Ngũ gia bì Araliaceae.

2/ Nguồn gốc tên gọi

Năm 1985, sâm Việt Nam được công bố là một loài hoàn toàn mới trong giới khoa học. Khi được phát hiện, vùng phân bố của sâm chủ yếu nằm trong vùng núi Ngọc Linh (thuộc tỉnh Quảng Nam và Kon Tum), nên sâm Việt Nam còn được gọi dưới một tên khác là sâm Ngọc Linh.

Hình ảnh sâm Ngọc Linh

3/ Chu trình sinh trưởng

• Vào mùa xuân (từ đầu tháng 1 cho tới hết tháng 3 hàng năm), sâm Ngọc Linh xuất hiện chồi mới sau mùa ngủ đông, thân khí sinh lớn dần lên thành cây sâm trưởng thành có 1 tán hoa.
• Vào mùa hè, từ tháng 4 đến tháng 6, cây nở hoa và kết quả. Tháng 7 bắt đầu có quả chín và kéo dài đến tháng 9.
• Thông thường, hạt sâm phải trải qua thời gian ngủ nghỉ kéo dài khoảng 18 tháng trước khi nảy mầm, chứ không nảy mầm ngay trong mùa xuân đầu tiên.
• Vào giai đoạn cuối thu - đầu đông (từ cuối tháng 10 đến hết tháng 12), phần lá và thân khí sinh của cây bắt đầu tàn lụi dần, để lại một vết sẹo ở đầu củ sâm và cây bắt đầu giai đoạn ngủ đông.

4/ Cách tính tuổi của sâm

Với dược liệu sâm Ngọc Linh thì củ sâm có tuổi thọ càng cao càng chứa nhiều hoạt chất, và giá tiền càng cao. Vậy cần làm gì để nhận biết được tuổi của cây?

Việc này được thực hiện bằng cách căn cứ vào vết sẹo trên đầu củ mỗi mùa đông đến. Sau 3 năm đầu sâm chỉ rụng một lá, nên sẽ có 1 sẹo trên thân. Từ 3 tuổi trở đi, ta mới có thể khai thác sâm, nhưng tốt nhất nên khai thác từ 5 năm tuổi trở đi.

Công thức tính tuổi sâm Ngọc Linh là:

5/ Đặc điểm hình thái bên ngoài của cây

• Thân cây
  • Sâm Ngọc Linh là loại cây thân thảo, sống nhiều năm, cao đến 1m. Thân rễ mập không có rễ phụ dày dự trữ, đôi khi ở một số cây phần cuối thân rễ có củ gần hình cầu, đường kính đến 5cm. Đốt trên cùng của thân rễ tồn tại từ 1 đến 4 thân. Thân nhẵn cao từ 40 đến 80cm, rộng, có 3 mặt hơi tròn có những rãnh nhỏ theo chiều dọc.
• Lá sâm
  • Lá của sâm, thường có 4 (ít khi 3, 5, 6). Lá là loại lá kép chân vịt có 5 (ít khi 6,7) lá chét, lá dài từ 7 đến 12cm (ít khi 15cm). Lá chét trên cùng hình trứng ngược hoặc hình mũi mác, mép lá có răng cưa nhỏ đều, gân bên ở mặt trên của lá chét có nhiều lông cứng dạng gai dài đến 3mm, mặt dưới ít hơn.

Hình ảnh lá sâm Ngọc Linh

• Hoa sâm
  • Cụm hoa của sâm dài 25cm, gấp từ 1,5 tới 2 lần chiều dài của cuống lá, thường mang tán đơn độc ở tận cùng, đôi khi có thêm các tán phụ hoặc một hoa đơn độc. Tán hoa chính đường kính 2,5cm, có từ 50 đến 120 hoa. Hoa màu vàng lục nhạt, bầu hoa thường có 1 ô, 1 vòi (chiếm 80%); đôi khi có 2 ô, 2 vòi (chiếm 20%).
• Quả sâm
  • Quả của sâm khi chín có màu đỏ, thường có một chấm đen ở trên đỉnh quả. Có 2 loại là quả 1 hạt và quả 2 hạt. Trong đó, quả 1 hạt hình thận, quả 2 hạt có hình cầu hơi dẹt.

6/ Bộ phận dùng làm thuốc

Bộ phận dùng làm thuốc của sâm Ngọc Linh chủ yếu là thân rễ, củ và ngoài ra cũng có thể dùng lá và rễ con.

7/ Thành phần hoá học của cây

Sâm Ngọc Linh chứa nhiều hợp chất Ginsenosid, trong đó có một số loại độc đáo chỉ có trong dược liệu này. Theo các nghiên cứu, trong củ sâm Ngọc Linh có 12 hợp chất Ginsenosid giống với sâm Triều Tiên.

Trong Sâm Ngọc Linh chứa một hàm lượng lớn Majonosid R2 và các hợp chất Ginsenosid tương tự khác (Saponin Triterpen 4 vòng thuộc nhóm Ocotillol). Các hoạt chất mang lại một số tác dụng mang tính đặc thù riêng biệt cho loại dược liệu này.

Ngoài những hợp chất Ginsenosid nói trên, trong củ sâm còn chứa các hợp chất Polyacetylen, axit béo, chất đường bột (Carbohydrat), tinh dầu và một số loại khoáng vi lượng.

Một số thành phần có trong sâm Ngọc Linh

8/ Một số công dụng của sâm

Từ 1978 đến 1984, nhiều tác giả đã nghiên cứu tác dụng dược lý của loại sâm này..

Tác dụng của cây dựa trên nghiên cứu dược lý thực nghiệm là có tác dụng chống stress vật lý, stress tâm lý và trầm cảm, kích thích hệ miễn dịch, chống oxy hóa, lão hóa, phòng chống ung thư, bảo vệ tế bào gan.

Tác dụng của Sâm Ngọc Linh dựa trên nghiên cứu dược lý lâm sàng cho kết quả tốt: các bệnh nhân được thử nghiệm sử dụng Sâm Ngọc Linh để hỗ trợ điều trị bệnh của mình đều ăn ngon, ngủ tốt, lên cân, tăng thị lực, hoạt động trí tuệ và thể lực cải thiện, gia tăng sức đề kháng, cải thiện các trường hợp suy nhược thần kinh và suy nhược sinh dục, nâng cao huyết áp ở người có tiền sử huyết áp thấp.

Hiện nay có mấy loại sâm Ngọc Linh?

Vậy hiện nay có mấy loại sâm Ngọc Linh? Hãy cùng tìm hiểu qua các thông tin dưới đây cùng Nhà thuốc Việt nhé:

1/ Sâm Ngọc Linh tự nhiên

Sâm Ngọc Linh được phát hiện ngoài tự nhiên tại khu vực vùng núi Ngọc Linh - một ngọn núi cao khoảng hơn 2000m tại khu vực Tây Nguyên của nước ta, nơi mà độ che phủ của rừng nguyên sinh còn rộng.

Vùng sinh trưởng của sâm Ngọc Linh tự nhiên là dưới tán rừng ẩm, nhiều mùn, độ che phủ trên 80%, thích hợp với nhiệt độ mát mẻ (ban ngày từ 20 đến 25 độ C, ban đêm từ 15 đến 18 độ C) và có độ ẩm cao (85,5-87,5%). Trong tự nhiên, cây sinh trưởng rất chậm, lại bị khai thác quá mức, nên hiện hầu như không còn sâm Ngọc Linh tự nhiên.

Hình ảnh sâm Ngọc Linh tự nhiên

2/ Sâm Ngọc Linh nuôi trồng

Hiện nay, số lượng sâm Ngọc Linh tự nhiên không còn nhiều, do đã bị người dân săn lùng và đào mang đem bán trong thời gian dài. Khu vực núi Ngọc Linh được xem là địa điểm có thổ nhưỡng phù hợp để trồng mới sâm Ngọc Linh. Với sự chăm sóc cẩn thận và tận tình của người dân, những cây sâm Ngọc Linh nuôi trồng cũng có đầy đủ hoạt chất Saponin như sâm tự nhiên. Tuy nhiên, đa phần các cây sâm Ngọc Linh chỉ được nuôi trồng tới năm thứ 5 hoặc thứ 6 thì đã được thu hoạch, nên hàm lượng Saponin không thể cao bằng sâm tự nhiên với tuổi đời vài trăm năm.

Hình ảnh sâm Ngọc Linh nuôi trồng

3/ Sâm Ngọc Linh giả

Hiện nay, có nhiều trường hợp mua phải sâm Ngọc Linh giả ngay tại Kon Tum. Đa số các trường hợp này đều do người dân mua phải một loại củ có hình dáng bên ngoài giống sâm Ngọc Linh là củ Tam thất Vũ (Ngũ) Diệp. Đây là loại thực vật sống ở vùng núi cao thuộc địa bàn các tỉnh miền Bắc Việt Nam và khu vực biên giới của Trung Quốc. Giá củ Tam thất cũng rẻ hơn rất nhiều so với sâm Ngọc Linh.

Công nghệ làm giả sâm Ngọc Linh rất tinh vi: lấy nước xay củ sâm Ngọc Linh thật ra, cho củ Tam thất Vũ diệp vào để có mùi sâm. Như vậy, hình dáng giống nhau, vị cũng gần giống nhau, nên người mua không chuyên rất dễ bị mắc lừa.

Hình ảnh củ Tam thất Vũ diệp - một loại sâm Ngọc Linh giả

Một số lưu ý khi sử dụng sâm Ngọc Linh

Hãy cùng tham khảo một số lưu ý dưới đây từ Nhà thuốc Việt để việc sử dụng sâm Ngọc Linh hiệu quả hơn nhé!

1/ Đối tượng nên sử dụng sâm Ngọc Linh

Vậy những ai nên sử dụng sâm Ngọc Linh?

• Nam giới trưởng thành cần tăng cường sức khoẻ, tăng cường sinh lý.
• Nữ giới trưởng thành cần tăng cường sinh lý và phòng ngừa lão hoá.
• Người mới ốm dậy, người cao tuổi, bệnh nhân hậu phẫu cần tăng cường sức khoẻ.
• Người mắc các bệnh mãn tính như bệnh đái tháo đường, bệnh lý tim mạch, các bệnh lý rối loạn cholesterol máu,...

2/ Đối tượng không nên sử dụng sâm Ngọc Linh

Một số đối tượng không nên sử dụng sâm Ngọc Linh gồm có:

• Trẻ em: Do cơ thể của trẻ chưa phát triển đầy đủ, mà sâm Ngọc Linh lại là một loại nhân sâm, có chứa rất nhiều chất bổ dưỡng nên trẻ sẽ không thể hấp thu được hết. Chúng ta chỉ nên cho trẻ sử dụng trong một số trường hợp đặc biệt, đã được Bác sĩ cho phép sử dụng.
• Người bị mất ngủ: Sâm Ngọc Linh giúp tăng cường sự tỉnh táo cho người sử dụng. Do đó, với người bình thường, chúng ta không nên sử dụng sâm Ngọc Linh vào buổi tối trước giờ đi ngủ, vì có thể dẫn đến tình trạng thao thức, gây khó ngủ. Đối với người đã mất ngủ, thì hoàn toàn không nên sử dụng, vì có thể khiến bệnh ngày một trầm trọng hơn.
• Phụ nữ mang thai: Các hợp chất Ginsenosid có trong sâm có thể làm tăng co bóp tử cung, gây sảy thai, và cũng có thể gây ra nhiều tác dụng tiêu cực khác lên thai nhi. Do đó, phụ nữ mang thai không nên sử dụng sâm Ngọc Linh.
• Bệnh nhân cao huyết áp: Sâm Ngọc Linh có tác dụng tăng cường lưu thông và tuần hoàn máu, do đó sẽ gây ra nhiều biến động về huyết áp ở người bị cao huyết áp.

Trẻ em là một đối tượng không nên dùng sâm Ngọc Linh

3/ Một số lưu ý khác

Ngoài ra, các bạn cũng cần chú ý một số điều nữa khi sử dụng sâm Ngọc Linh, cụ thể như sau:

• Chỉ nên mua sâm Ngọc Linh tại các cơ sở uy tín để tránh tiền mất tật mang và gây ảnh hưởng cho sức khoẻ, hoặc mua phải cũ sâm đã bị chiết hết hoạt chất.
• Khi sử dụng rượu sâm cần lưu ý tránh mua phải rượu giả có thể gây ra tình trạng ngộ độc.
• Sâm Ngọc Linh mật ong cần mua đúng sản phẩm được bảo quản tốt để tránh mật ong bị chảy và hỏng làm giảm tác dụng.

Giới thiệu một số cách sử dụng sâm Ngọc Linh

Hiện nay sâm Ngọc Linh thường được bán trên thị trường dưới dạng củ tự nhiên, hoặc các chế phẩm đã qua xử lý - như rượu sâm Ngọc Linh hay trà sâm Ngọc Linh.

1/ Ngậm trực tiếp sâm Ngọc Linh

• Cách tiến hành:
  • Rửa sạch củ sâm, rồi phơi khô, sau đó cắt thành từng lát mỏng. Khi sử dụng, bạn chỉ cần lấy 1 lát nhỏ vừa đủ, cho vào miệng, rồi ngậm từ từ cho đến khi tan hoàn toàn.
• Các bạn cần lưu ý rằng, liều sử dụng riêng lẻ sâm Ngọc Linh, hay dùng phối hợp với các vị thuốc khác là từ 3 đến 6g/ ngày.

2/ Sâm Ngọc Linh tẩm mật ong

• Cách tiến hành:
  • Rửa sạch củ sâm Ngọc Linh, rồi phơi khô, sau đó cắt thành từng lát mỏng. Tiếp theo bạn cho từng lát vào lọ thuỷ tinh cho tới hết, rồi đổ mật ong vào (tốt nhất nên dùng mật ong nguyên chất) xâm xấp bề mặt sâm. Đậy kín nắp trong khoảng 1 tháng là có thể lấy ra dùng. Khi dùng, mỗi lần bạn dùng 1 lát sâm Ngọc Linh ngâm mật ong để ngậm, ngày ngậm từ 3 đến 5 lần.

3/ Trà sâm Ngọc Linh

• Pha trà sâm:
  • Rửa sạch củ sâm, rồi phơi khô, sau đó cắt thành từng lát mỏng, rồi để riêng. Khi dùng bạn lấy vài lát sâm (khoảng từ 1 đến 2g) cho vào ấm rồi đổ nước sôi vào và pha như các loại trà bình thường. Uống hết, ta tiếp tục lặp lại thao tác cho tới khi thấy mất hoàn toàn vị sâm, thì lấy ra và nhai bã cho tới khi tan hoàn toàn.
• Dùng gói trà sâm:
  • Hoặc bạn cũng có thể mua các gói Trà sâm Ngọc Linh (dạng túi lọc) pha trong ấm trà và uống.

Trà sâm Ngọc Linh dạng gói

4/ Rượu sâm Ngọc Linh

• Thông thường chúng ta hay ngâm rượu thuốc các loại dược liệu với mục đích bồi bổ sức khoẻ. Ở đây, với dược liệu sâm Ngọc Linh cũng không phải là ngoại lệ.
• Cách tiến hành:
  • Rửa sạch củ Sâm Ngọc Linh. Sau đó cho cả củ sâm vào lọ thuỷ tinh đã chứa đầy rượu (tầm 50 đến 70 độ). Đậy kín và để tầm từ 3 tháng trở lên rồi dùng mới cho hiệu quả tốt. Tỷ lệ được khuyến nghị để ngâm là 100g Sâm Ngọc Linh ngâm với 2 đến 3 lít rượu, mỗi ngày bạn chỉ nên dùng từ 1 đến 2 ly rượu Sâm Ngọc Linh (tức từ khoảng 50 đến 100ml).

Rượu sâm Ngọc Linh

5/ Nấu cháo sâm Ngọc Linh

• Cách tiến hành
  • Rửa sạch củ Sâm Ngọc Linh, rồi phơi khô. Lấy khoảng 3g sâm cắt thành từng lát mỏng. Sau đó ta đem sắc với nước, rồi cho thêm gạo và nước vào vừa đủ để nấu thành cháo.

Cháo sâm Ngọc Linh

Giá sâm Ngọc Linh là bao nhiêu?

Giá của củ sâm Ngọc Linh trồng dao động trong khoảng 80 – 90 triệu đồng/ 500g cho phần củ (tức khoảng 160 - 180 triệu đồng/ 1 kg củ). Tuỳ vào từng thời điểm, giá có thể cao hơn, có thể lên tới hơn trăm triệu đồng/ 500g.

Thay lời kết

Bài viết của Nhà thuốc Việt xin được tạm dừng tại đây. Trong bài viết, chúng tôi đã thông tin đầy đủ và chi tiết cho các bạn về một dược liệu quý và hiếm hàng đầu Việt Nam - sâm Ngọc Linh. Với những thông tin trên đây, chắc hẳn các bạn cũng đã biết đây là một loại dược liệu quý báu với nhiều ưu điểm nhằm bồi bổ và tăng cường sức khoẻ. Bên cạnh đó, cũng có một số lưu ý đặc biệt khi sử dụng mà bạn cần lưu ý để việc sử dụng đạt hiệu quả cao nhất và phòng ngừa lãng phí.

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại mà hãy liên hệ trực tiếp cho chúng tôi để nhận lời giải đáp trong thời gian sớm nhất. Xin chân thành cảm ơn!

---------------------------------------------

Hệ thống Nhà thuốc Việt luôn sẵn sàng phục vụ và đồng hành vì sức khỏe của bạn và gia đình!

• Website: https://nhathuocviet.vn

• Hotline: 0985508450.

• Fanpage: https://fb.com/hethongnhathuocviet

• Địa chỉ số 1: Số 596 Nguyễn Chí Thanh, Phường 7, Quận 11, TP HCM

• Địa chỉ số 2: Số 979 Phan Văn Trị, Phường 7, Quận Gò Vấp, TP HCM